Het ‘Higher Self’ als (Spirituele) Bypass van het leven.

‘Weet je niet wat te doen met je leven? Vraag het aan je Higher Self.’
‘Stroomt het niet goed tussen jou en je partner? Zorg ervoor dat jullie ‘Higher Selfs’ met elkaar alligned zijn, want dáár ligt de echte connectie’. Of deze – vandaag vers van Instagram geplukt: ‘Babe, you need to stop acting like you’re afraid of your own power and start to move as your Highest Self, completely and unapologetically.’

De term Higher Self is aan een opmars bezig in het (social-media) land van Spiritualiteit. En hoe vaker ik dit woord voorbij zie komen, des te meer ik me ervan wil distantiëren.
Begrijp me niet verkeerd; ik sta meerdere keren per week in een yoga-studio en dat staat mij voor veel meer dan fysiek polijsten, mediteren komt net zoveel voor in mijn dagelijks vocabulaire als tandenpoetsen, ik dein gewillig mee op de tonen van mantra’s en laat me middels klankschalen graag begeleiden naar een frequentie binnen de onmetelijke ruimte. En zo kan ik nog wel even doorgaan, maar dan schiet ik het doel van dit betoog voorbij.

Terug naar het gebruik van dit begrip. Ik sprak erover met een vriendin die zich net zoals ik ergens in een tussenland bevindt; wars van gemeenschappen die hun zweverig soelaas proberen te vinden in iets wat niets meer met het hier en nu heeft te maken, maar ook wars van mensen die de wetenschap tot een heiligdom hebben verklaard en de waarheid dus pas aannemen als deze ‘objectief’ -ofwel wetenschappelijk- is bewezen. “Objectief”, omdat het -om met de Britse wetenschapsfilosoof Karl Popper te spreken- slechts over “de waarheid” gaat totdat het tegendeel is bewezen.

‘Waarom, vroeg ik haar, ben ik zo allergisch voor dit woord’? Wat ligt er in zo’n klein begrip dat zo’n grote bak aan irritatie kan oproepen? We kwamen er niet uit. En toen moest ik opeens aan mijn oud-leermeester denken. Hij stelde dat dingen die je raken meestal iets zeggen over je eigen verhouding tot het onderwerp. Zijn educatie-motto lag dan ook in de lijn van wat de grote Buddha ooit zei: ‘Geloof niet iets omdat anderen dat geloven. Onderzoek en ervaar het zelf ‘.

Enfin, dat heb ik gedaan.

Het begrip Higher Self zoals deze veelal door de post technological new-age spiritualiteitbeweging wordt ingezet (als deze term overigens nog niet bestond, bij deze dus verzonnen), kan worden teruggeleid naar de klassieke Yoga-filosofie. Hierin wordt gesproken over Purusha, een term in het Sanskriet die refereert naar het transcendentale (ofwel bovenzintuiglijke) en pure zelf. Dit Zelf is direct verbonden aan en onderdeel van een groter bewustzijn, van een goddelijk principe, ofwel van het universum.

Het is een gedachtegoed dat zijn wortels ook al diep in verschillende (andere) Oosterse en Inheemse Filosofieën had geschoten, nog voordat het woord Verlichting de Europese grenzen had bereikt. Toch betrad het ook de oevers van de Westerse filosofie. Zo sprak men binnen het Transcendentalisme -zo’n beetje aan einde van het Westers Verlichtingstijdperk- expliciet over deze ‘oorspronkelijke relatie met het universum’. En het was nota bene een van Nederlands beroemdste filosofen Spinoza die zich als inspirator hiervan aan de vooravond van de Westerse Verlichting bevond. Hij zette uiteen hoe dit goddelijk principe niet moest worden gezien als iets dat uitsteeg boven de aardse materie, maar juist als een intrinsiek en integrerend principe waarmee de gehele natuur van ons Zijn is doordesemt.
Ditzelfde gedachtegoed heeft ook zijn plek binnen de theoretische natuurkunde. Zo heeft afgelopen zomer Thomas Herzog ons geleerd dat ze hebben ontdekt dat er een mysterieuze donkere energie de expansie van het heelal aandrijft dezelfde energie is die binnen in ons huist.

Al deze theorieën uit verschillende stromingen, eeuwen en werelddelen komen dus neer op dezelfde overtuiging; Alles en iedereen behoort tot dezelfde bron; we zijn intrinsiek onderdeel van het universum en dus ook van elkaar.

Universele verbondenheid als natuurwet.

Het mooie aan deze wet is dat het ons als mens uit de ‘center of attention’ haalt en plaatst waar we toebehoren; als onderdeel van de natuur; niet erbuiten en al helemaal niet erboven. Niet wij maar Zij is het centrum van de wereld. En dus kunnen we ons stralend-middelpunt-keurslijf, waar we de afgelopen decennia door onze hyper-individualistische maatschappij strak in zijn gezet van ons afwerpen, en eindelijk weer opgelucht ademhalen.  

Maar even terug naar dit begrip van Higher Self. Het doel binnen de klassieke yoga-filosofie is om lichaam, geest, hart en ziel teverenigen, zodat in die eenheid verbinding kan worden gevonden met de heilige stilte, met onze Higher Self. In deze spirituele beoefening ligt de potentie van onze vrijheid. Om uiteindelijk tot deze vrijheid te komen, leren we via het pad van yoga om ons door middel van bewustwording te onthechten van ons mentale, emotionele en fysieke lichaam, ofwel van onze vorm als mens-zijnde; vooral van datgene waarvan wij denken dat het onze gehele identiteit behelst: ons ego. De yoga-poses ofwel asana’s zijn dus slechts een onderdeel van deze reis. Ook boeddhistische leermeesters zoals Thich Nath Than, Perma Chödron, en Eckhart Tolle, natuurlijk in de lijn van Buddha zelf, proberen ons te leren dat ont-hechting erover gaat dat we ons niet aan ons emotionele en mentale lichaam hoeven vast te binden. Hierdoor hoeven we ons er ook niet mee te identificeren.

Maar onthechten is echter iets anders dan negeren of vermijden. En precies in die nuance gaat het mis.

De wijze waarop de term Higher Self vandaag de dag vaak wordt ingezet is als tegenovergesteld principe aan ons Lower Self; ons lagere bewustzijn. Dit staat dan synoniem voor onze -vaak wat lastigere- gevoelens en emoties die in ons lichaam huizen (a.k.a. soms razen). Er wordt gestrooid met termen zoals High Vibes versus Low vibes, waarbij ons wordt geleerd onszelf alleen te identificeren met de vibes van extase, genot en plezier, want dat is ons geboorterecht én daarvan wordt de wereld beter.  
Het is wellicht een nobel streven, deze exit-strategie naar wereldvrede, maar de waarheid is dat het de erfenis is van het reeds genoemde soort individualistisch korset, waarbij gehecht wordt aan het licht, en datgene wordt afgewezen wat ook in het aardse lichaam thuishoort; chaos, pijn, verwarring, ofwel het donker.

Dit is geen lichtreis, maar een vorm van Spiritual by-passing; het vluchten in een spirituele droom die niets meer met deze werkelijkheid te maken heeft. Een ijdele short-cut naar zelfverwezenlijking, waarbij naar een ideaalbeeld wordt gestreefd dat niet verbonden is aan onszelf, noch in verbinding is met de ander. Verlichting als vorm van escapisme dus, als een manier van dissociatie.
Tevens is opmerkelijk dat de wijze waarop dit Goddelijk principe wordt gehanteerd niet meer een God is van buitenaf, zoals vroeger binnen verschillende religies het geval was. Nee, wat nu wordt nagestreefd is dat jijzelf als God, vanuit je Higher-Self Stoel, je Lower Self aanwijzingen kan gaan zitten geven. Een min of meer Schizofrene afslag, met soms brokstukken tot gevolg.

Want woorden hebben kracht. En macht. Power, zoals het mooie Engelse woord in één klap deze twee Nederlandse betekenissen in zich draagt. En waar macht is, vind je per definitie ongelijkwaardigheid. Dat uit zich dus op persoonlijk niveau, maar breidt zich als een olievlek ook sociaal en maatschappelijk gezien uit.
We zien dit maar al te goed terug bij cultleiders die zich van ‘nederige stervelingen weten op te werken naar levende Goden’. Ze zijn op een zelfgecreëerde en geclaimde metaforische heilige berg gaan zitten, om vanaf daar anderen aanwijzingen te geven. Dit heeft echter niets meer te maken met de diepe verbinding met het universum en alles met de vlucht van het ongemak van de werkelijkheid die zich beneden die berg afspeelt. Deze zelf bestempelde Goden worden dan niet door hun volgers bejubeld om hun eigen afsplitsing, ze moedigen dit ook bij hun volgelingen aan. Hiermee wordt helaas niet het licht maar een gebrek aan bewustzijn en integratie doorgegeven.

Voor volgelingen is het makkelijk om zich aan die leider te onderwerpen, omdat ze met uit handen geven van hun eigen kracht zichzelf niet hoeven te voelen. Van binnenuit grenzen voelen kan namelijk alleen als je de diepe verbinding voelt met jezelf, en dat betekent de verbinding voelen met je gehele lichaam van gevoelens en emoties. Wanneer je dit niet leert, ben je als volger makkelijk overgeleverd aan zo’n charismatisch en -vaak- autocratisch figuur. Beiden kennen de grenzen niet meer van hun eigen lichaam, en dus niet van hun gevoel van Zelf. Zo worden mensen makkelijk gegijzeld in een dynamiek van (machts)misbruik, en kan het gebeuren dat leraren zoals Sogyal Rinpoche, die hun leven als een zogenaamde lange een spirituele oefening zagen en als grote leraar gold, (seksueel) grensoverschrijdend en intimiderend gedrag bij zijn leerlingen vertoonde. 

Naast het feit dat de manier waarop dit Higher Self wordt ingezet schadelijk is voor het beeld en de connotatie die spiritualiteit krijgt, is het ironisch genoeg ook niet origineel.
Vertaal het naar andersoortige leiders en lees de zin dan nog een keer:
‘Er wordt gevlucht voor dat wat zich werkelijk afspeelt in de diepste krochten van hun lichaam en ziel, en ze moedigen via hun eigen afsplitsing deze verdeeldheid ook aan bij de ander.’ En er zijn ook zeker genoeg zolderkamerfilosofen, zowel ten tijde van de Westerse Verlichting, als vandaag de dag, die hun absolute Rede voor ditzelfde doel inzetten; vluchten voor dat wat werkelijk(heid) is, terwijl ze pleiten bezig te zijn met het ontrafelen van die waarheid.
En zeg nou zelf, doen we dit in het dagelijks leven in mindere mate ook niet aan de lopende band? Zetten we dan ook niet vaak genoeg een masker op om datgene niet aan te hoeven kijken waar we oncomfortabel van worden?

Er lijkt dus een overeenkomst te zijn tussen cult-volgers- en leiders, tiktokkers of Instagrammers, narcisitsiche politici, treiterende docenten, en onszelf, weliswaar in verschillende gradaties. We creëren een ideaalbeeld om het rauwe en echte leven te ontvluchten en wijzen soms de delen van onszelf -waar we minder trots op zijn of door angst niet durven aan te kijken- af. Maar door deze delen af te wijzen, gaan ze juist op een onbewuste manier ons leven leiden. En misschien nog wel belangrijker; we geven het onbewust door.

Daarmee gaan we datgene uit de weg wat nodig is om echt verlichting te kunnen creëren, het volle leven te kunnen leven: het aanwezig kunnen zijn in het hier en nu. En dat betekent aanwezig zijn in ons lichaam. Want willen we deze ware verbinding met onszelf en de wereld voelen, dan dienen we juist ons aardse lichaam in te duiken, haar helemaal te leren bewonen. We dienen haar te beschouwen als tempel van onze ziel en dus naar haar te luisteren als het belichaamd fluisteren van ons goddelijk weten.
Slechts wanneer je je gehele lichaam kunt bewonen, kan je de wereld bewonen. Dat hadden niet alleen de yogi’s, maar ook de fenomenoloog Merleau-Ponty al vroeg door. Want wanneer je je lichaam met al sensaties niet meer bewoont, heeft dit als gevolg dat je je nergens meer voelt toebehoren, je nergens meer thuis voelt. We zetten onszelf buiten de wereld, en daarmee buitenspel.  En dan is het vooral de vraag wanneer we in ons leven zijn begonnen met het distantiëren van ons (t)huis; welk punt -al dan niet onbewust van (intergenerationeel) trauma, conditionering of schaduwzijdes – binnen ons systeem we vermijden omdat we het niet durven aan te kijken.

Het is zoals de grote Buddha zei; vermijden van pijn creëert Lijden. En was dat nu net juist niet de reden dat op dit Higher self is ingezet? Om het lijden te vermijden? Zie hier de spirituele paradox, en voornamelijk de vicieuze cirkel. Het Higher Self als ware het een verdovingsmiddel van pijn en impulsen.
Je kunt hiervoor ook gewoon een pilletje XTC of antidepressiva slikken, beiden werkt. En ook niet. Want verdoving zorgt ervoor dat je niet tot de bron komt waar het daadwerkelijk over gaat

Dus helaas… niet eroverheen maar erdoorheen. ‘The only way out is through’ is de echte waarheid en de volwassen positie. Binnen de cultuur van het Sjamanisme had men al vroeg door dat het lichaam juist de vertaler is van deze heiligheid, en dat het meest fundamentele instrument van de magie van een ‘Higher Self’ juist schuilt in dit ‘Lower Self’. Via onze schaduw komen we tot het licht. Het is niet voor niets dat binnen deze cultuur psychoses niet alleen werden beschouwd als expressie van de zielsverwarring van het systeem van de voorouders, maar ook als toegangspoort tot dit heilige weten.

En ja, het afdalen tot die bron voelt extreem kwetsbaar. En echt hevige klachten aankijken kan bijna niet zonder hulp. Maar een vol leven gaat met volle kwetsbaarheid gepaard. Juist het liefdevol omarmen van die kwetsbaarheid zorgt ervoor dat je lichaam zich openvouwt, en je wat daaronder zit kan raken. Daarin ligt toebehoren. Daarin ligt verbinding.

En nee, het gaat er hier ook niet om je te identificeren met het donker, maar je moet wel eerst iets vastpakken voordat je het kunt loslaten. Want je kan slechts jezelf echt leren onthechten als je eerst hebt geleerd hoe van binnen de verbinding te maken met je zogeheten ‘Lower Self’. Hechting heeft namelijk een functie. Des te meer je verbonden bent met jezelf, en dus de zekerheid voelt van je gehele innerlijke structuur, des te minder hechting is er nodig aan dat wat de externe stabiliteit je geeft.

Ik denk daarom ook dat mensen die zich hechten aan hun Higher Self of hun 2.0 weten eigenlijk op zoek zijn naar iets anders; namelijk naar die diepe liefdevolle verbinding, hun eigen warme bedding, hun belonging, hun eigen thuis. En daarom gaat escapisme dus eigenlijk over the ‘longing for belonging, zoals John o’ Donahue zo mooi beschrijft. Want daar, in die diepste verbinding met onszelf, met alle dimensies aan gevoelens en emoties, kunnen we de diepe verbinding vinden met anderen. Juist door ons alle delen van ons werkelijke bestaan te integreren verschijnt éénheid. Daar ligt het universele gevoel wat we kunnen raken, en allemaal diep in onszelf allemaal naar verlangen; dat we deel zijn van een geheel.

In deze diepste verbindingsvorm vinden we zoals Olivier Winants zo mooi stelt; ‘de volheid van ons mens-zijn, de betekenis en heiligheid van het leven’. In die terugkeer, vinden we ons gevoel van toebehoren. Dat is de weg terug naar huis. Als je dat gevoel van belonging hebt kunnen vinden kan je de verlichting pas aanraken.

Moraal van dit lange verhaal? De zoektocht naar Verlichting in de vorm van een Higher Self gaat eigenlijk om zoektocht naar Belonging. En het vinden daarvan gaat juist via de weg van diepere belichaming. Embodiment. De magie ligt niet in de sterren, maar juist in het volledig aanwezig kunnen zijn in je lichaam. Present zijn. Geen Zelf als ideaal, maar juist een gevoel van Zelf in het hier en nu, met alles wat daarbij hoort. Dat gevoel zorgt niet voor een high. Het is geen beweging die direct omhoog en naar buiten gaat, maar juist eerst naar binnen. Daarin had Spinoza gelijk; slechts via immanentie kunnen we contact maken met het niveau van transcendentie. Felt Sense, wordt het in het Westers Somatisch werk ook wel genoemd. Het luisteren naar dit fluisterende weten.

En ja, die weg voelt soms niet fraai. Verre van. Het voelt geregeld als aanmodderen, of als ploeteren, soms gepaard met flink wat zweet en tranen. Maar je daaraan kunnen overgeven, in zachtheid, betekent tegelijkertijd dat je enorm kunt genieten van al het moois dat het leven biedt. Als je kan meezwemmen met deze stroom, je zowel naar de lush plekken vol prachtige watervallen en groene oases kunt laten meevoeren, alsook naar de donkere tunnels die zich binnen ons lichaam hebben gemanifesteerd, vindt je flow en balans. Geen Yin zonder Yang, geen licht zonder schaduw en vice versa; Schoonheid bestaat dankzij Lelijkheid. Zelfs de natuur doet het ons voor: Lotussen groeien ook niet ondanks- maar juist dankzij hun modderige bedding.

Ik spreek dus liever niet over een Hoger Zelf, maar over een dieper ofwel ‘Belichaamd Zelf’. Een Embodied Self. 

En met die conclusie is mijn irritatie als sneeuw voor de zon verdwenen.