Systemisch werk en (Familie) Opstellingen

Via Systemisch werk kunnen we inzicht krijgen in onze verborgen werkelijkheid, ofwel in de onzichtbare patronen die achter onze gedragingen en gevoelens liggen en we vaak tegenkomen of tegenaan lopen in ons dagelijks leven. 
Door een vraag te plaatsen in de context van de verschillende systemen waar we aan toebehoren en onder invloed van zijn, kunnen we  op onderzoek uit op welke wijze het systeem waar wij onderdeel van zijn ons (heeft) beïnvloed.
In de eerste plaats begeven we ons in ons familie systeem, maar tegelijkertijd begeven we ons ook in andere systemen -zoals organisaties, maar ook op maatschappelijk, sociaal en cultureel vlak zijn we verbonden met verschillende groepen in samenleving. Dit wordt allemaal meegenomen in het onderzoek. 
De meest bekende methode die we binnen Systemisch Werk gebruiken is die van (familie) Opstellingen. 

Achtergrond Systemisch Werk

Vanuit de Systeemtheorie, een wetenschappelijk model dat in de 20e eeuw is ontstaan, werd onderlinge afhankelijkheid gevonden tussen en binnen systemen, waarmee de complexe werkelijkheid kon worden geduid.
De systeemtheorie was hiermee een reactie op de evolutietheorie, waar mensen en zaken binnen de werkelijkheid werden gezien als slechts chaotische producten, die het resultaat waren van toevalligheden binnen het kader van natuurlijk selectie.
In de systeemtheorie werden ordening en dynamieken teruggevonden binnen deze chaos en vanuit daar werden wetmatigheden gedestilleerd. Verschillende deeldisciplines binnen de Westerse wetenschap hebben aan dit model bijgedragen (natuurkunde, filosofie, biologie, wiskunde, techniek).

 In deze Systeemtheorie kan je de benadering van non-dualiteit terugvinden, die tevens de grondhouding is binnen bepaalde Oosterse, Afrikaans filosofieën, alsook binnen inheemse culturen -waar dit zowel schriftelijk als oraal werd overgebracht. Het Westen heeft dus bewust of onbewust uit deze reeds bestaande bronnen geput. Dit bevestigt de fundamentele gedachte dat we daarmee onderdeel zijn van alle systemen, en dat we door haar wetmatigheden worden hierdoor beïnvloed. Vice versa worden de systemen ook door ons weer beïnvloed. Als een Lemniscaat; er is geen begin en geen eind, want alles is altijd in beweging.

Contextuele Systeem-therapie
In de contextuele systeemtherapie van o.a. Ivan Boszormenyi-Nagy, een stroming binnen de Westerse psychologie, werd deze grondhouding vanuit de systeemtheorie op een gegeven moment ook toegepast. Nagy’s benadering was daarmee een reactie op de meer individualistische psychoanalytische benadering van Freud. Hij was van mening dat problemen van een patiënt niet slechts toegeschreven konden worden aan de (verschillende lagen binnen de) persoonlijkheid van het individu, zoals Freud meende, maar dat ook de historische context en de interactiepatronen van het gezin in ogenschouw genomen moesten worden. De persoon in behandeling werd zodoende meer gezien als de expressie van een probleem dat contextueel en interactioneel (ofwel in relatie tot de omgeving en, en vooral de primaire familie) bepaald is. Dit in tegenstelling tot de problemen die ontstaan door o.a. onderdrukte oerdriften in het individu zelf.

(Familie) Opstellingen
Een van de primaire methoden binnen Systemisch Werk(en) zijn opstellingen. Familieopstellingen zijn hierbij de meest bekende vorm, en dan met name de methode van (Familie) opstellingen waarvan Bert Hellinger als een van de grondleggers wordt gezien, welke in lijn ligt met de genoemde visie van Nagy. Hellinger was van mening dat het systeem dat van meeste invloed is op hoe wij onszelf manifesteren in de wereld ons familiesysteem is. 

Volgens Hellinger zijn er drie basisprincipes, ofwel wetmatigheden, werkzaam binnen een (familie)systeem.

1. Iedereen heeft recht op een plek in het systeem (en in een familiesysteem is er vanuit deze plek is binding met de ouders, grootouders en de familielijn van ong. zeven generaties terug)
2. Alle plekken staan in een rangorde ten opzichte van elkaar
3. Wat wordt gegeven en genomen dient evenredig in balans te zijn

   Als de balans binnen het familiesysteem klopt, kan het tot zeven generaties terug ontzettend kracht bijzetten in hoe jij je voelt en jezelf tot expressie brengt. 
   Verschillende omstandigheden of impactvolle ervaringen kunnen er echter ook voor zorgen dat één van bovenstaande basisprincipes binnen het (familie)systeem verstoord wordt. Hierdoor ontstaat disbalans. Om het (familie)systeem weer in balans te krijgen, wordt er een nieuw evenwicht gezocht. Door het vinden van deze nieuwe balans voor het familie-systeem, worden personen binnen dit systeem uit balans getrokken [1]. Hierdoor ontstaan zogeheten onzichtbare dynamieken. Een voorbeeld van zulke dynamieken zijn verstrikkingen. Verstrikkingen ontstaan vaak uit loyaliteit (aan bijv. iemand) binnen het systeem. 

Vaak zijn deze (onderstroom) dynamieken onzichtbaar, maar zorgen deze wel voor zichtbare (bovenstroom) symptomen. Om een paar van deze symptomen te noemen; angst voor het leven, stagneren in het verwezenlijken van doelen, of juist snel in overdrive komen, het hebben van een extreem verantwoordelijkheidsgevoel tegenover anderen, onduidelijke lichamelijk-symptomatische klachten, etc. Dit wil dus zeggen dat de waarneembare symptomen slechts een expressie vorm zijn van dat wat daadwerkelijk de oorzaak is en in de onderstroom ligt.

Het werken met (Familie) Opstellingen heeft tot doel om deze op het eerste oog verborgen of verhulde patronen en dynamieken binnen dit primaire (binding) systeem zichtbaar en hanteerbaar te maken, en daarmee jouw/iemands symptomen en dus handelen te kunnen duiden.
Een onderstroom dynamieken kan bijv. zijn dat iemand zijn/ haar, hen rechtmatige plek niet kan innemen, met als gevolg dat diegene zich nog maar moeizaam kan manifesteren in de wereld, en zaken op werk en of in andere relaties niet stromen.
Door dit zichtbaar te maken kan de energetische werking binnen dat veld te herstellen; het systeem komt weer in overeenstemming met de basisprincipes, en diegene die van zijn plek is gekomen kan weer terug in zijn, haar of hen kracht komen te staan. Het opstellingenwerk geeft hiermee een vergaand inzicht in onderliggende dynamieken binnen het systeem.

Naast het familiesysteem, zijn andere focusgebieden van invloed op hoe jij jouw plek inneemt in de wereld; organisatie-, sociaal-maatschappelijke, existentiële, spirituele systemen. Hierbinnen wordt dan ook gewerkt met andere vormen van opstellingen. Vergeet overigens niet dat wij mensen zelf – de totaliteit van ons lichaam, hoofd, hart, ziel en energetisch lichaam – ook een systeem zijn, waarbij het interessant is om aan te kijken in hoeverre er (al) sprake is van (dis) balans binnen dit eigen persoonlijke systeem.

Lichamelijke waarneming 
Hoewel Systemisch Werk gebruik maakt van verschillende theorieën en wetmatigheden uit de psychologie, filosofie, sociologie en biologie, is het geen theorie op zichzelf maar veelal een ervaringsgerichte benadering.
Een belichaamde manier van onderzoeken om de context waar je deel van uit maakt in beeld te krijgen. Naast de opstellingen kan er ook worden gewerkt met vloerankers, systemische dialoog, Jungiaanse Archetype- werk, of systemisch ritualistisch werk. Het zijn allerlei wijzen om te onderzoeken hoe zaken van invloed zijn op hoe wij onszelf manifesteren, waarom er zaken blokkeren, of wat of welke beweging er nodig is om kracht uit te putten en voorbij blokkades te komen. En ook om te onderzoeken welke beweging kan worden gemaakt om verder te komen, om heling te brengen, of juist het lot onder ogen te zien. 

Al deze vormen hebben een gemene deler: de grondhouding binnen Systemisch werk, dat de fenomenologische of prereflexieve houding wordt genoemd.  Het is een lichamelijke waarneming; waarbij we via het lichaam de beweging volgen die nodig is, vanuit een reflectieve terughoudendheid. Een houding die ook in het Wu~Wei principe uit het Daoïsme is terug te vinden. 

Systemisch Bewustzijn

Als we ons bewust worden van hoe familiaire, maatschappelijke-sociale, economische, culturele, ecologische, existentiële, lichamelijke en spirituele systemen van (veelal onbewuste) invloed zijn op elkaar, en hoe wij ons hierdoor allen manifesteren in de wereld, kunnen we erachter komen hoe en waarom wij de/onze werkelijkheid ervaren zoals we dit doen. Dan kunnen we ons ervan bewust worden dat onze (onbewuste) overtuigingen, gedragingen en patronen die ons handelen sturen, o.a. hun oorsprong vinden in de systemen waar wij deel van uitmaken. Sommigen invloeden zijn bekrachtigend en andere zijn weer beperkend. De mate van de bewustwording, van hoe deze systemen van invloed op elkaar zijn, en de werking die naar buiten treedt door dit in beeld te brengen, zichtbaar te maken, kan je Systemisch Bewustzijn noemen. Dit openbaart zich via het Systemisch werk.

Het uitgangspunt is dus om op het eerste oog verborgen, onzichtbare of verhulde patronen en dynamieken zichtbaar te maken en daarmee je hiervan bewust van te maken. Via het lichaam waarnemen hoe systemen, patronen en wetmatigheden (vaak op onbewuste wijze) invloed hebben op ons Zijn. Bewustzijn te crëeren daaromtrent. Daarbij kan je soms een beweging maken om dat wat beperkend is te kunnen transformeren, of juist kracht putten uit datgene waar je onderdeel van bent. Soms betekent het ook je lot waar nemen. Dan kan systemisch werk helpen om dat te accepteren.

Bronnen

– Hellinger, Bert; De wijsheid is voortdurend onderweg; Uitgeverij het Noorderlicht. Februari 2012
– Hellinger, Bert; De verborgen dynamiek van familiebanden: Met familieopstellingen oude patronen blootleggen en oplossen. Haarlem: Altimira. 2015
– Boszormenyi-Nagy, Ivan; Grondbeginselen van de contextuele benadering. De toorts. 2000
–  Bertalanffy, Ludwig Von, Chapter 2 from General System Theory. The meaning of General System Theory. The Quest for a General System Theory Foundations, Development, Applications Ludwig von Bertalanffy; New York: George Braziller 1968. pp. 30-53.

[1] Een van de systemische wetten luidt dat (de overleving van) het grotere (familie)systeem altijd voorrang krijgt op het kleinere (persoonlijke) systeem. Iemands persoonlijke balans/ balans van de kleinere groep kan dan worden opgeofferd voor het terugvinden van de balans binnen het familiesysteem of de grotere groep.